زندگی روزمره اغلب زنان، پر از مسئولیت‌های متفاوت است بدیهی است در شرایط بحران (مثل حوادث طبیعی،جنگ ، بحران اقتصادی، اپیدمی ها یا استرس‌های خانوادگی و..)، تاب‌آوری و توانمندی زنان نقش کلیدی در سلامت فردی، خانوادگی و اجتماعی خواهد داشت.  . در اغلب موارد مدیریت غیررسمی بحران تا حد زیادی بر دوش زنان است و حضورشان در این امر بسیار اثرگذار و حیاتی است.زنان غالباً می توانند به عنوان هدایتگران پرقدرت در موقعیت های بحرانی عمل نمایند. برای فراهم ساختن نقش هدایت گرانه زنان در مدیریت بحران، مشارکت آگاهانه آنان در این فرآیند بسیار حائز اهمیت است. 3 محور زیر مواردی است که توجه واهتمام به آن می تواند  زنان را برای مقابله با بحران توانمند نماید.

افزایش آگاهی زنان درباره مهارت‌های تاب‌آوری و مقابله با بحران

آموزش مهارت‌های عملی و کاربردی برای مدیریت شرایط بحرانی

تشویق زنان در راستای توجه به اهمیت خودمراقبتی و مراقبت از سلامت جسمی و روانی خود برای تاب آوری بیشتر

-نقش های زنان دربحران

-نقش پشتیبانی و مدیریت خانواده

در شرایط بحران مردان خانواده ممکن است از چرخه‌ زندگی خانوادگی خارج شوند. در نتیجه، بار اصلی اداره‌ خانواده، از جمله تأمین ومدیریت مسائل مالی ومعیشتی، تربیت فرزندان، مراقبت از سالمندان  وافراد بیمارخانواده و سایر مسئولیت‌ها، بر دوش زنان قرار می‌گیرد. این وضعیت فشار روانی قابل‌توجهی را به زنان تحمیل می‌کند و مستلزم آن است که آنان مهارت‌هایی را فرابگیرند که در شرایط عادی معمولاً انتظار آن نمی‌رود.

-نقش اجتماعی

نقش دیگر زنان در این دوران، حضور فعال در عرصه‌های اجتماعی است. در موقعیت‌های بحرانی، زنان به افراد مؤثر در حوزه‌های اجتماعی و امدادی بدل می‌شوند و در فعالیت‌هایی همچون عضویت در سازمان‌های داوطلبانه، حضور در خط مقدم ارائه خدمات پزشکی، مشاوره های روانی و حتی فعالیت‌های رسانه‌ای مشارکت می‌ورزند.

-حفظ هویت فرهنگی و انتقال ارزش‌ها

 از دیگر نقش‌های حیاتی زنان در بحران‌ها، حفظ هویت فرهنگی و انتقال ارزش‌هاست. زنان، حافظان و حاملان ارزش‌های فرهنگی، دینی و ملی‌اند و نقش مهمی در تداوم سنت‌ها، آداب اجتماعی و شکل‌گیری مقاومت فرهنگی ایفا می‌کنند. این نقش در شرایط بحران نه‌تنها تضعیف نمی‌شود، بلکه حیاتی‌تر و اثرگذارتر نیز می‌گردد. نوع نگاه و مواجهه زنان با بحران‌ها، می‌تواند در ذهن و رفتار فرزندان اثرگذار باشد و الگوی تاب‌آوری را در زندگی روزمره آنان نهادینه کند.

چالش های زنان در شرایط بحران :

در شرایط بحران، زنان با مجموعه‌ای از چالش‌های درهم‌تنیده و پیچیده مواجه می‌شوند که ابعاد گوناگونی از زندگی آنان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این چالش‌ها، جنبه‌های اجتماعی، اقتصادی، روانی و بهداشتی را دربرمی‌گیرند.

• بُعد اجتماعی:

یکی از مهم‌ترین چالش‌های مناطق بحران‌زده ، افزایش خشونت خانگی، آزار جنسی و بهره‌کشی از زنان است.. در اردوگاه‌های آوارگان و مناطق جنگی، زنان غالباً از حداقل‌های امنیت اجتماعی و حقوقی نیز محروم‌اند. بر اساس آمارهای رسمی، یک نفر از پنج زن آواره عمدتاً در معرض چنین اتفاق‌هایی هستند. خشونت جنسی معمولاً بیش از سایر خشونت ها اثر عمیقی بر جسم و روان قربانیان می‌گذارد. در بحران‌ها پیوندهای خویشاوندی ، همسایگی

 

ونهادهای حمایتی دچار آسیب می‌شوند که در این شرایط، به‌ویژه زنان سرپرست خانوار که بیش از دیگران نیازمند این حمایت‌ها هستند، در معرض آسیب‌پذیری شدیدتری قرار می‌گیرند.

• بُعد اقتصادی:

 در شرایط بحران وجنگ، بسیاری از مشاغل خدماتی و غیررسمی که سهم بخشی  از اشتغال زنان را به خود اختصاص داده‌اند، از بین می‌روند. این در حالی است که زنان در چنین شرایطی هم‌زمان بار تأمین معیشت و مراقبت از خانواده را بر دوش می‌کشند و این امر در زنان طبقات فرودست که دسترسی‌شان به منابع اقتصادی محدودتر است شدت می یابد.

• بعد روانی:  

از دست دادن اعضای خانواده، خانه و کاشانه، معلولیت ..... که منجر به بر هم خوردن روند عادی زندگی می شود می تواند بر سلامت روان زنان اثر عمیقی بگذارد. نتیجه این موارد "اضطراب، افسردگی و فرسودگی روانی را به همراه دارد" هم چنین زنان ممکن است دچار تعارض هویتی شوند؛ از یک‌سو از آنان انتظار می‌رود که مقاوم و تاب‌آور باشند، و از سوی دیگر با رنج‌های شخصی، فرسودگی و خستگی شدید مواجه می‌شوند. این فشارهای متضاد، شکاف‌های روانی و هویتی در آنان ایجاد می‌کند.

• مسائل بهداشتی و درمانی:

در بسیاری از بحران‌ها، دسترسی زنان به خدمات بهداشتی اساسی به دلیل کمبود خدمات بهداشتی ،درمانی، فاصله زیاد و دوری از مراکز درمانی، ناامنی، و کمبود خدمات اورژانس، کم می شود.  عدم توجه به بهداشت قاعدگی که "احتمال ابتلا به بیماری‌ها و عفونت‌های زنانه را نیز افزایش می دهد" افزایش می یابد  بسیاری از زنان، به‌ویژه مادران، نیازهای شخصی خود را فدای مراقبت از فرزندان و سالمندان می‌کنند و همین امر سلامت جسمی آن‌ها را در معرض تهدید قرار می‌دهد.

گام‌های عملی برای زنان در شرایط قبل و بعد از بحران:

1. شبکه حمایتی خود را فعال کنید

با دوستان، همسایگان و اعضای خانواده که به آن‌ها اعتماد دارید، در تماس باشید. صحبت کردن و به اشتراک گذاشتن احساسات، می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد. اگر احساس تنهایی می‌کنید، به دنبال گروه‌های حمایتی محلی باشید.

2. به نیازهای اولیه خود توجه کنید

   همانطور که در بخش چالش‌ها اشاره شد، زنان نیازهای بهداشتی و جسمی خودرا در شرایط بحران اغلب نادیده می گیرند به خاطر داشته باشید که سلامت جسمی شما، پایه و اساس سلامت روانی و تاب‌آوری شماست. حتی در شرایط محدود، سعی کنید به بهداشت فردی، تغذیه مناسب و استراحت کافی اهمیت دهید.

3. روال‌های روزمره را حفظ کنید

 سعی کنید تا حد امکان، کارهای روزمره خود را به صورت منظم انجام دهید. این کار به شما و خانواده‌تان حس امنیت و آرامش را القا می کند.  

4. اطلاعات را مدیریت کنید

در دوران بحران، حجم زیادی از اخبار و شایعات منتشر می‌شود. سعی کنید منابع خبری معتبر را دنبال کنید و خود را بیش از حد در معرض اخبار منفی قرار ندهید. این کار به حفظ آرامش روانی شما کمک می‌کند.

5. مهارت‌های حل مسئله را تقویت کنید

در مواجهه با مشکلات، به جای غرق شدن در ناامیدی، سعی کنید به دنبال راه‌حل‌های خلاقانه باشید. حتی کوچک‌ترین راه‌حل‌ها نیز می‌توانند حس کنترل را در شما تقویت کنند.

6. برای آینده برنامه‌ریزی کنید (حتی کوچک)

 داشتن امید و هدف برای آینده، حتی اگر این هدف کوچک باشد، می‌تواند نیروی محرکه شما برای ادامه راه باشد. به بازسازی خانه، آموزش کودکان، یا حتی شروع یک فعالیت کوچک اجتماعی، آموزشی  یا اقتصادی در آینده فکر کنید.

7. از متخصصان کمک بگیرید

   اگر احساس می‌کنید که استرس، اضطراب یا افسردگی بر زندگی شما سایه افکنده است، از کمک روانشناسان یا مشاوران استفاده کنید. این موضوع نشانه ضعف نیست، بلکه نشانه هوشمندی و مراقبت از خود است. در شرایط بحرانی، دسترسی به این خدمات ممکن است دشوار باشد، اما تلاش برای یافتن آن‌ها بسیار ارزشمند است.    

8. حتماً یک ساک بحران را از قبل آماده کنید

 شامل : نوار بهداشتی، دستمال های نخی و بهداشتی، لباس زیر،شال و روسری و چادر، داروهای مسکن، پول نقد،صابون، دستمال مرطوب،ضدعفونی کننده دست،شلوار اضافه، پتوی مسافرتی، شماره تماس های ضروری  ، داروهای مورد استفاده خود وافراد خانواده ، انواع کنسرو، چراغ قوه، پاوربانک ، باتری سمعک .

وظایف حاکمیتی برای محافظت از زنان در زمان بحران

• دولت‌ها و سیاست‌گذاران باید در برنامه‌ریزی‌های مربوط به بحران، نیازهای خاص زنان را در نظر بگیرند و برای آن‌ها راه‌حل‌های مشخص، عملی و کارآمد تدوین کنند
• نهادهای اجتماعی و سازمان‌های غیردولتی می‌توانند با ایجاد گروه‌های حمایت روانی، ارائه آموزش‌های کاربردی و کمک‌های معیشتی، نقش مؤثری در پشتیبانی از زنان در شرایط بحرانی ایفا کنند.
• باید مهارت‌های ارتباطی، مالی، روانی و مراقبتی زنان پیش از وقوع بحران ارتقاء یابد تا توان آن‌ها برای مدیریت شرایط دشوار افزایش پیدا کند. این اقدامات باید در زمان‌های صلح و ثبات مورد توجه و برنامه‌ریزی قرار گیرد.
• ضروری است پیش از بروز بحران، اطمینان حاصل شود که در دوران بحرانی، زنان به خدمات بهداشت جسمی و روانی دسترسی کافی دارند.
• یکی از ضروری‌ترین اقدامات، شنیدن، ثبت و تحلیل روایت‌های زیسته‌ زنان در دوران بحران است. این تجارب واقعی می‌توانند مبنای دقیق‌تر، انسانی‌تر و مؤثرتری برای طراحی سیاست‌ها و برنامه‌های بازسازی اجتماعی باشند. تکیه صرف بر داده‌های کلان یا آماری نمی‌تواند جایگزین این روایت‌های عینی و انسانی شود.

نتیجه‌گیری

توانمندسازی و مهارت‌آموزی بانوان تنها به نفع خود آنان نیست، بلکه سرمایه‌گذاری بر تاب‌آوری کل جامعه محسوب می‌شود. زنانی که آموزش دیده و توانمند هستند، می‌توانند در شرایط بحران به ستون محکم خانواده و جامعه تبدیل شوند و نقشی کلیدی در بازسازی و توسعه پایدار ایفا کنند.