دوران بارداری یکی از حساس ترین و پرچالش ترین دوران زندگی هر زن محسوب می شود . درزمان وقوع بحران هایی نظیر بلایای طبیعی (زلزله، سیل، طوفان) درگیری های نظامی، اپیدمی های جهانی، بحران های اقتصادی شدید و مهاجرت اجباری، دسترسی زنان باردار به خدمات بهداشتی و درمانی کاهش می‌یابد و این موضوع می‌تواند منجر به افزایش عوارضی چون سقط جنین، مرگ مادر، مرگ داخل رحمی جنین و زایمان‌های پرخطر شود.

بنابراین آگاهی مادران، خانواده‌ها و تیم‌های بهداشتی از اصول مراقبت بارداری در بحران می‌تواند به‌طور مستقیم ازبروز سقط جنین و آسیب‌های بارداری جلوگیری کند.

پیشگیری از سقط جنین در شرایط بحران نیازمند رویکردی چندجانبه است: مراقبت پزشکی، تغذیه مناسب، حمایت روانی و اجتماعی، و آگاهی از عوامل خطر. آموزش مادران، تقویت سیستم‌های بهداشتی و توجه به سلامت روانی زنان باردار 

چالش‌های بارداری در بحران‌ها

• دسترسی محدود به خدمات پزشکی: نبود پزشک متخصص، دارو، یا امکانات آزمایشگاهی وتصویربرداری
• تغذیه ناکافی یا نامتعادل: کمبود مواد غذایی مغذی، ویتامین‌ها و مکمل‌ها.
• افزایش استرس و اضطراب: ترس، ناامنی، و فشار روانی شدید.
• شرایط محیطی نامناسب: آلودگی محیط، سرما یا گرمای شدید، نبود فضای امن برای استراحت.
• افزایش خطر عفونت‌ها: به‌ویژه در اردوگاه‌ها یا مناطق پرجمعیت.

مراقبت های دوران بارداری در شرایط بحرانی

1-مراقبت های پزشکی منظم

• معاینه منظم حتی به‌صورت مجازی: تماس با پزشک یا ماما از طریق تلفن یا اپلیکیشن‌ها.
• پیگیری علائم هشداردهنده مثل خونریزی، درد شدید شکم، تب، یا کاهش حرکات جنین با مراجعه به مراکز بهداشتی وبیمارستان های فعال
• پیگیری انجام واکسیناسیون های ضروری: مانند واکسن کزاز، آنفلوآنزا، و سایر واکسن ها بنابه وضعیت بهداشتی کشور
  • توجه به علایم بیماری‌های زمینه‌ای مادر وپیگیری درصورت بروز علایم

۲.  تغذیه و مکمل‌ها

• مصرف منابع پروتئینی در دسترس مانند عدس، تخم‌مرغ، کنسروماهی، و سبزیجات برگ‌دار.
• مصرف روزانه فولیک اسید، آهن، کلسیم و ویتامین D  براساس توصیه های کادر بهداشتی
• پرهیز از غذاهای فرآوری‌شده، چرب و شیرین 
• مصرف آب کافی و سالم: برای جلوگیری از کم‌آبی و عفونت‌های ادراری

        3.  سبک زندگی

• پرهیز از مصرف دخانیات، الکل با هر علتی مخصوصا رفع استرس و فشار
• استراحت کافی

• اجتناب از فعالیت‌های سنگین و پرخطر
• استفاده از لباس راحت و گرم  برای حفظ دمای بدن
• پرهیز از مصرف داروهای ناشناخته یا سنتی بدون مشورت پزشک

         4. مراقبت های روانی

• کاهش استرس با مشاوره کادر بهداشتی و یا روان‌شناس
• حمایت عاطفی از سوی خانواده و همسر 
• آگاهی از علائم هشداردهنده سقط مانند خونریزی، درد شکمی و کاهش حرکات جنین

  ویزیت‌های کلیدی:

سه‌ماهه اول: تشخیص بارداری، آموزش اولیه، شروع مکمل‌ها.

سه‌ماهه دوم: غربالگری فشار خون، رشد جنین، آزمایشات ساده در صورت امکان.

سه‌ماهه سوم: کنترل علائم پره‌اکلامپسی، بررسی حرکات جنین، آماده‌سازی برای زایمان.

ماه پایانی: ارزیابی وضعیت زایمان، شناسایی موارد پرخطر و برنامه‌ریزی برای ارجاع.

 عواقب بحران بر زنان باردار

شرایط بحرانی،  فشارهای روانی و جسمی زیادی را به مادران باردار وارد می‌کند که می‌تواند بر سلامت خودشان و جنین تأثیرات جدی بگذارد. استرس در دوران بارداری در زمان بحران، نه تنها باعث افزایش خطرات جسمی مانند فشار خون بالا و زایمان زودرس می‌شود، بلکه بر سلامت روانی مادران و آینده نوزادان نیز تأثیر منفی دارد. بنابراین، شناخت و اجرای روش‌های مؤثر برای مدیریت استرس زنان باردار در بحران از ضرورت‌های مهم است.افزایش فشار خون، سردرد، بی ‌خوابی،خطر زایمان زودرس و وزن کم  نوزاد،اختلال درشد مغزی جنین و حتی تأثیر منفی بر سیستم ایمنی و سلامت آینده کودک از اثرات جسمی و روانی شرایط بحران بر مادر و جنین است.

      راهکارهای آرام سازی برای زنان باردار در دوران تنش و بحران

1-مدیریت آگاهانه اخبار و رسانه ها:

در شرایط بحرانی، حجم اخبار منفی به‌شدت افزایش پیدا می‌کند. دیدن تصاویر تخریب، شنیدن صحبت‌های کارشناسان نظامی یا دنبال‌کردن کانال‌های هشداردهنده باعث ترشح هورمون کورتیزول در بدن مادر باردار شده و سلامت روان و فیزیک او را تهدید می‌کند.

• راهکارها:

• محدود کردن زمان پیگیری اخبار به ۱۰ تا ۱۵ دقیقه در روز
• دنبال‌کردن منابع رسمی و معتبر به جای شایعات
• حذف کانال‌های هشداردهنده و اغراق‌آمیز از شبکه‌های اجتماعی
• عدم صحبت مداوم درباره جنگ در حضور مادر باردار

2-تکنیک‌های تنفس و آرام‌سازی در خانه:

تنفس عمیق، آرام سازی ذهن از مؤثرترین روش‌های مقابله با اضطراب بارداری در شرایط پرتنش هستند. این روش‌ها سیستم عصبی پاراسمپاتیک را فعال کرده و احساس آرامش و امنیت درونی ایجاد می‌کنند.

• روش :

تنفس ۴-۷-۸  (4  ثانیه دم از بینی، ۷ ثانیه نگه‌داشتن نفس،۸ ثانیه بازدم از دهان) روزانه ۳ تا ۵ بار در زمان اضطراب

3-ایجاد فضای امن و آرام در خانه:

خانه برای یک زن باردار باید محیطی امن، قابل‌پیش‌بینی و عاری از تنش باشد. حتی در شهرهای درگیر هشدار یا آماده‌باش، با رعایت هر کدام از نکات ذیل می‌توان فضای خانه را به پناهگاهی آرام تبدیل کرد

• خاموش کردن تلویزیون ورادیو وپیگیری اخبار هنگام صرف غذا
• گوش دادن به موسیقی ملایم یا آواهای طبیعت
• صحبت با جنین، نوازش شکم و خواندن کتاب کودک

4-تماس با مشاور یا روان‌درمانگر:

اگر اضطراب یا افکار منفی بیش از حد تکرار می‌شوند، بهتر است مادر باردار با مشاور روان‌شناس یا ماما از طریق تلفن 4030 ویا  مراکز مشاوره، خدمات آنلاین یا تلفنی دیگر تماس بگیرد.

توصیه مهم: از گفتن جملاتی مانند “نگران نباش”، “به جنگ فکر نکن”، یا “قوی باش” پرهیز کنید. به‌جای آن، با همدلی و همراهی، فضای گوش‌دادن و پذیرش فراهم کنید.

5-ارتباط با خانواده و دوستان مثبت‌اندیش:

تنهایی، از مهم‌ترین عوامل تشدید اضطراب در دوران بارداری است. ارتباط روزانه با افرادی که آرامش دهنده هستند و حرف‌های امیدوارکننده می‌زنند و انرژی مثبت منتقل می‌کنند، بسیار مفید است. حتی یک تماس تصویری با مادربزرگ یا خواهر می‌تواند حال مادر باردار را بهتر کند.

وظایف همسران  وفرزندان

همدلی فعال؛ شنیدن بدون قضاوت:

زنان باردار در شرایط بحرانی نیاز دارند احساسات خود را بدون سانسور بیان کنند. آن‌ها ممکن است ترس، نگرانی، گریه یا حتی عصبانیت داشته باشند. همسر یا خانواده باید گوش‌دهنده‌ای فعال و بی‌قضاوت باشند.

تقسیم وظایف و کاهش فشار:

در دوران بارداری، به‌خصوص در فضای پرتنش، زن باردار ممکن است دچار خستگی مزمن و بی‌حوصلگی شود. مشارکت همسر در کارهای خانه، مراقبت از فرزندان دیگر (اگر باشند) و خرید مایحتاج خانه، نقش مهمی در کاهش فشارهای روزمره دارد.

یادآوری زیبایی‌ها و هدف بارداری:

در هیاهوی نگرانی‌ها، گاهی مادر باردار از یاد می‌برد که قرار است یک زندگی جدید را به دنیا بیاورد. پدر و خانواده می‌توانند با یادآوری خاطرات مثبت، رؤیاهای مشترک و آینده‌ای که برای فرزند خود در ذهن دارند، امید و انگیزه را زنده نگه دارند.

ایجاد روتین‌های امن و آرام‌بخش دو نفره:

زمان‌هایی که مادر و پدر کنار هم می‌نشینند بنا به شرایط حاکم : فیلمی آرام ‌بینند، پیاده‌روی کوتاهی بروند، یا حتی با هم دعا یا مراقبه ‌کنند، تاکمک زیادی به بازگشت حس امنیت .

حفظ آرامش پدر برای انتقال به مادر:

گاهی مرد خانواده خودش نیز تحت فشار روانی ناشی از اخبار و فضای جنگی است. اما در این شرایط، کنترل هیجانات، خونسردی و داشتن رفتار حمایتی از جانب او، به زن باردار احساس اعتماد و آرامش می‌دهد.

 توصیه‌هایی به مادران باردار:

1.  خونسردی خود را حفظ نمایید، شما علاوه بر سلامت خود مسئول سلامت جنین و یا نوزاد خود نیز هستید.

2. توصیه های بهورز، ماما، پزشک و امدادگر حاضر در منطقه را جدی بگیرید و به آن عمل نمایید.

3.  از مصرف هرگونه داروی گیاهی یا شیمیایی بدون مشورت با پزشک یا ماما پرهیز کنید.

4.  در  صورت بروز سردرد، تاری دید، درد سردل، تهوع استفراغ  شدید، درد یک طرف ساق و ران، خونریزی یا لکه بینی،آبریزش، تب، تنگی نفس، کاهش حرکت جنین، احساس  غم و افسردگی، آسیب جسمی و هر گونه علائم غیر طبیعی به نزدیکترین واحد بهداشتی درمانی و یا امدادگر حاضر در منطقه مراجعه نمایید.

5.  کار طولانی مدت می تواند موجب زایمان زودرس شود در هفته های آخر بارداری از آن بپرهیزید.

6. در صورتی که برای انجام زایمان و یا دسترسی به امکانات بیشتر پزشکی، نیاز به تامین محل اسکان در شهر دارید، به بهورز،ماما، پزشک یا امدادگر حاضر در منطقه اطلاع دهید.

7.  در صورت سابقه بیماری در خود یا خانواده، حتماً به پز شک، ماما و یا امدادگر حا ضر در منطقه اطلاع دهید تا مراقبت های لازم را به شما ارایه دهند.

8. در صورت وجود درد زایمان، جهت تشخیص درد واقعی از درد کاذب به پزشک، ماما یا امدادگر حاضر در منطقه مراجعه کنید.

9. برای انجام زایمان توسط فرد دوره دیده به نزدیکترین مرکز زایمانی مراجعه نموده و یا جهت دریافت خدمت مورد نیاز به امدادگر حاضر در منطقه مراجعه نمایید..

10. پس از زایمان در صورت بروز سردرد، سرگیجه، رنگ پریدگی، سابقه فشارخون بالا در بارداری اخیر، درد ساق و ران،خونریزی بیش از حد قاعدگی، درد، سوزش و تر شح از محل بخیه ها، احساس غم و افسردگی، آسیب جسمی و هر گونه علائم غیر طبیعی به نزدیکترین واحد بهداشتی یا امدادگر حاضر در منطقه مراجعه نمایید.

        11-در شرایط بحرانی، ممکن است ناگهان مجبوربه ترک خانه شوید یا دسترسی به مراکز درمانی سخت باشد. به همین دلیل، داشتن یک کیف آماده که همیشه در دسترس باشد، بسیار حیاتی است.

12-با افزایش جا به‌ جایی‌های بین‌ شهری در روزهای پرتنش، نشستن طولانی‌مدت در خودرو می‌تواند احتمال ایجاد لخته خون و آمبولی را افزایش دهد. برای پیشگیری از این خطر، زنان باردار باید هر یک تا دو ساعت یک بار از خودرو پیاده شوند، چند دقیقه راه بروند، و پاهای خود را از مچ به سمت ساق ماساژ دهند. همچنین نوشیدن مایعات کافی در طول سفر ضروری است.

13- پرهیز از حضور در محیط‌هایی با دود، گاز یا آلودگی ناشی از انفجار است؛ چراکه این شرایط نه‌تنها برای مادر، بلکه برای جنین نیز بسیار خطرناک محسوب می شود در فضاهای بسته نیز باید از شیشه‌ها فاصله گرفته و تهویه هوا به‌خوبی تأمین شود.

14-داروهای ضروری نیز باید به میزان کافی همراه زنان باردار باشد. با توجه به غیر قابل پیش‌بینی‌ بودن زمان اقامت در محل جدید، تأمین داروهای تجویزی اهمیت زیادی دارد. توصیه می‌شود زنان باردار با پزشک معالج خود در تماس باشند تا در صورت نیاز به نسخه جدید، امکان دریافت دارو فراهم باشد.

15-در شرایط استرس‌زا، احتمال وقوع زایمان زودرس افزایش می یابد. استرس‌های روانی، اضطراب، و جابه‌جایی مداوم می‌تواند زایمان را چند هفته زودتر از موعد آغاز کند. تجربه پزشکان نیز نشان می‌دهد برخی از زایمان‌ها پیش از هفته ۳۶ یا ۳۷ بارداری رخ داده‌اند؛ بنابراین زنان بارداری که در هفته‌های پایین‌تر هستند باید حتماً در نزدیکی مراکزی مستقر باشند که دارای امکانات تخصصی برای مراقبت از نوزاد نارس هستند.

16-در رابطه با آمادگی برای زایمان طبیعی، اگر شرایط فیزیکی و محیطی مناسب باشد، توصیه می‌شود زنان در آستانه زایمان تا روزی 1-2 ساعت پیاده‌روی ملایم داشته باشند. این کار می‌تواند فرایند و شانس زایمان طبیعی را افزایش داده زیرا شرایط زایمان سزارین  در شرایط بحران میتواند جزو اورژانس ها به حساب آید و دسترسی به آن آسان نباشد.

17-از خروج غیر ضروری از شهر خودداری کنند و در محل ‌هایی با ایمنی بالاتر مانند ساختمان‌هایی با طبقات زیرزمین یا مکان‌های عمومی مستحکم مانند فضاهای ورزشی مستقر شوند. این افراد باید از قبل، نزدیک‌ترین مراکز درمانی و زایمان مجهز را شناسایی کرده باشند تا در صورت بروز شرایط اورژانسی، امکان مراجعه سریع فراهم باشد.

18- استرس زیاد می‌تواند باعث ترشح هورمون کورتیزول شده و احتمال زایمان زودرس، پارگی کیسه آب و تولد نوزاد نارس را افزایش دهد. بنابراین حفظ آرامش و پرهیز از قرار گرفتن در محیط‌های پرتنش مانند پخش مداوم اخبار منفی از تلویزیون یا رادیو، توصیه جدی کارشناسان است.

19-خانواده‌ها تا حد امکان محیط خانه را از تنش‌های خبری دور نگه دارند. روشن بودن مداوم تلویزیون و شنیدن اخبار حملات می‌تواند باعث افزایش اضطراب، درگیری‌های خانوادگی و اختلال در سلامت روان شود. بهتر است دریافت اخبار به یک یا دو نوبت در روز محدود شود تا آرامش نسبی در خانه حفظ شود.

20- در صورتی که نیاز به جابه‌جایی و ترک محل سکونت به سمت مکان امن‌تر پیش آید، زنان باردار و مادران دارای فرزند خردسال باید در اولویت قرار گیرند و حتماً با همراهی یک فرد مطمئن منتقل شوند.

21-اگر زنی باردار در حین جابه‌جایی یا اقامت در محل جدید دچار درد، یا علائم مشکوک به زایمان شد، باید در اولین مکان امن متوقف شود تا وضعیت او بررسی و در صورت نیاز، به مراکز درمانی و زایمانی اورژانسی مراجعه شود.

22-از دیگر نکات مهم در شرایط اسکان اضطراری، دوری از ازدحام جمعیت، حفظ بهداشت فردی، و تأمین آب کافی برای جلوگیری از کم‌آبی بدن است. پزشکان می‌گویند که کم‌آبی می‌تواند آغازگر دردهای زایمانی باشد، و در برخی موارد، مصرف مایعات کافی می‌تواند دردهای خفیف شکمی را کاهش دهد.

• محتویات کیف پیشنهادی:

1-مدارک مهم و ضروری:  دفترچه بارداری و پرونده پزشکی (تاریخ سونوگرافی، بیماری‌ها، داروهای مصرفی)،شناسنامه، کارت ملی، نسخه پزشک و کارت گروه خونی

2-کارت کوچکی شامل شماره تماس اورژانس، اطلاعات مادر، گروه خونی و هفته بارداری تهیه کنید، و همیشه همراه مادر باشد.

3-داروها و مکمل‌ها:آهن، اسید فولیک، کلسیم، ویتامین D، داروهای خاص تجویزشده،پمادهای پوستی، تب‌بر، قرص تهوع (در صورت تجویز پزشک)

4-مواد غذایی فوری: خرما، مغزها (گردو، بادام)، بیسکوییت خشک و نرم، شیر خشک نوزاد (در صورت لزوم) آب  سالم  و یا بسته‌بندی‌شده یا جوشیده

5- وسایل بهداشتی، لباس و لوازم شخصی:برای زنان باردار:کمربند بارداری، ماسک،لباس زیر، لباس سبک، دمپایی یا کفش بدون بند، سبک و بدون پاشنه،  صندلی کوچک و قابل حمل همچنین اگر مادر در هفته‌های پایانی بارداری است (هفته ۳۷ به بعد)، اقلامی مانند: ساک زایمان ، پوشک بچه، پوشک مادر، لباس نوزاد، کلاه، دستمال مرطوب و شیشه شیر، شیر خشک درصورت نیاز ...) اضافه شود.

کیف اضطراری را نزدیک درب خروج یا زیر تخت قرار دهید و در صورتیکه مدت زیادی از آماده کردن آن گذشته است، آن را بازبینی کنید.

    علائم نیازمند مراقبت ویژه دوره بارداری که فوری  باید به مراکز درمانی مراجعه شود:

1. خونریزی واژینال یا لکه‌بینی زیاد
2. سردرد، تاری دید
3. درد شکم و پهلوها و یا درد سر دل
4. کاهش حرکت جنین (اگر قبلاً حرکت داشته) و یا حتی حرکات جنینی بیش‌ازحد یا غیرطبیعی (ممکن است نشانه اختلال باشد)
5. ترشح مایع شفاف از واژن (پارگی کیسه آب)
6. درد در هنگام ادرار یا قطع ادرار (به دلیل احتمال عفونت یا پره‌اکلامپسی)
7. عفونت آبسه و درد دندان
8. ورم دستها و صورت افزایش وزن ناگهانی (یک کیلوگرم یا بیشتردرهفته) و یا درد و ورم یک طرفه ساق و ران

9-تب یا لرز تنگی نفس و تپش قلب

10-استفراغ شدید و مداوم یا خونی

علائم هشدار نیازمند مراقبت ویژه پس از زایمان:

1-خونریزی بیش از حد قاعدگی در هفته اول

2-تنگی نفس  یا تپش قلب

3-سردرد

4-درد و سوزش و ترشح از محل بخیه ها

5-درد شکم و پهلوها و یا درد و ورم یک طرفه ساق و ران

6-افسردگی شدید، بی قراری یا عصبانیت

7-سوزش یا درد هنگام ادرار کردن

8-خروج ترشحات چرکی و بدبو ازمهبل

9-درد و تورم و سفتی پستانها

10-تب و لرز

پیشگیری از سقط های احتمالی دربحران

حمایت همه‌جانبه از زنان باردار، چه از نظر جسمی و چه روانی، نه‌تنها به کاهش مرگ‌ومیر و سقط‌های احتمالی کمک می‌کند، بلکه آینده جامعه را نیز تضمین می‌نماید. سرمایه‌گذاری در این حوزه به معنای سرمایه‌گذاری بر سلامت نسل آینده است.

پیشگیری از سقط جنین در شرایط بحران نیازمند رویکردی چندجانبه است: مراقبت پزشکی، تغذیه مناسب، حمایت روانی و اجتماعی، و آگاهی از عوامل خطر. آموزش مادران، تقویت سیستم‌های بهداشتی و توجه به سلامت روانی زنان باردار می‌تواند نقش مهمی در کاهش نرخ سقط و ارتقاء سلامت مادر و کودک ایفا کند.

نکات قابل توجه برای ارائه دهندگان خدمت به شرح ذیل می باشند:

• نیازی  به انجام تمامی ۸ مراقبت معمول در شرایط بحران برای بارداری های معمول نمی باشد
• .مراقبت اول: هفته 6-10 اول بارداری، شامل شرح حال، مراقبت مطابق بسته خدمتی، درخواست آزمایشات وسونوگرافی
• مراقبت دوم : هفته 28-۳۰ بارداری مطابق بسته خدمت
• مراقبت سوم: هفته 31 -34 بارداری مطابق بسته خدمت و درخواست سونوگرافی
• مراقبت چهارم: هفته37بارداری مطابق بسته خدمت و راهنمایی های لازم برای تعیین محل زایمان
• بررسی وضعیت مادر در فواصل مراقبت ها، شامل علایم نیازمند مراقبت ویژه، نتایج آزمایش ها و سونوگرافی های انجام شده از طریق تلفن یا پیامک پیگیری گردد و در صورت نیاز به سطوح تخصصی ارجاع شود.
• از 3مراقبت پس از زایمان، مراقبت دوم برای مادران زایمان کرده (10-15 روز پس از زایمان ) کافیست، مراقبت روزسوم تلفنی پیگیری شود.
• کلاس های آمادگی برای زایمان در مناطق دچار بحران با تصمیم گیری مربی کلاس ها و در صورت امکان در بستر مجازی برگزار شود
• با توجه به احتمال محدودیت دسترسی به خدمات مامایی در بخش های غیردولتی، تدابیرلازم جهت استمرار دسترسی مادران باردار به مراقبت های دوران بارداری در مراکز بهداشتی و درمانی صورت گیرد و مراتب به نحو مقتضی به مردم اطلاع رسانی شود
• اولویت های تماس با (مادران دارای بیماری زمینه ای، سزارین قبلی در۳۵ هفتگی بارداری به بعد  ویا سزارین قبلی  بدون داشتن سونوگرافی جهت تعیین محل جفت و قرار گیری آن در 18 هفتگی به بعد بارداری) باشد.
• پیشبینی لازم در خصوص مراکز بهداشتی و درمانی پشتیبان صورت گیرد تا در صورت آسیب دیدگی احتمالی یک مرکز، سریعا با مرکز پشتیبان جایگزین شده و مراتب به نحو مقتضی به مردم اطلاع رسانی شود.
• زمان و مکان ارائه خدمات توسط مراکز جامع خدمات سلامت به جمعیت تحت پوشش اطلاع رسانی گردد.
• وجود سامانه ۴۰۳۰ از طریق رسانه های جمعی و فضاهای مجازی به مادران باردار اطلاع رسانی شود. لازم است تا توصیه گردد که این سامانه فقط جهت اخذ مشاوره سلامت مادران است و از تماس برای اخذ انواع مشاوره های دیگر خودداری نمایند و این خط رااشغال نکنند.
• نظر به عزیمت هموطنان به شهرهای مختلف تدابیر لازم برای افزایش ظرفیت پذیرش مراکز بهداشتی و درمانی مربوطه و ارائه خدمات به مادران باردار سفر کرده به این مناطق فراهم گردد و مراتب به نحو مقتضی به مردم اطلاع رسانی شود.
• در مراکز دارای بار مراجعه بالا، حتی الامکان از افراد با تجربه جهت ارائه خدمات به مادران باردار استفاده شود.
• ارائه خدمات به مادران باردار در مراکز بهداشتی و درمانی، مطابق با دستورالعمل های کشوری مورد تاکید قرار گیرد.

• تهیه لیست مادران باردار منطقه به تفکیک سن بارداری و سطح مراقبت (نیازمند توجه و مراقبت ویژه)
• ثبت صحیح اطلاعات مادران شامل آدرس دقیق، شماره تماس همراه مطمئن و موقعیت مکانی در سامانه و بایگانی این اطلاعات به‌صورت لیست دستی قابل دسترس
• آموزش مادران باردار بخصوص موارد مراقبت ویژه درباره اقدامات لازم در شرایط بحرانی
• آموزش علائم هشدار زایمان، عوارض بارداری و نحوه تماس با مراکز اورژانسی
• توصیه جهت آماده‌سازی کیف اضطراری
• تشکیل تیم سلامت سیار متشکل از ماما، پزشک، روانشناس در مناطق نیازمند
• مشاوره روانشناسی فردی و گروهی جهت کاهش اضطراب و استرس مادران
• پیگیری فعال مادران EDC نزدیک (موعد زایمان) و نوزادان طی ۷۲ ساعت اول پس از زایمان
• بررسی وضعیت شیردهی، خونریزی، عفونت و علائم افسردگی پس از زایمان
• ارجاع فوری مادران نیازمند به بیمارستان یا مراکز تخصصی
• آماده‌سازی و تجهیز مکان‌های اسکان موقت برای مادران باردار
• برنامه‌ریزی برای خدمات قابل ارائه در منزل، مانند تزریق و توزیع داروهای ضروری و مراقبت های روتین بارداری در صورت قطع دسترسی به مراکز
• تعیین رابط سلامت بحران در هر خانه بهداشت یا مرکز (فردی مشخص برای ارتباط سریع با مادران و تیم شهرستانی)

  سخن پایانی :

با افزایش سواد سلامت ، دانش ، آگاهی و آمادگی مادر وارائه دهنده ی خدمت می توان از جان مادر و جنین محافظت کرد